Geert in de Dramadriehoek
Geert Wilders bezigt graag een hoge toon, ook afgelopen week weer toen hij het kabinet liet vallen. Het is de toon van De Aanklager die moet verhullen dat hij geen verantwoordelijkheid neemt.
Eén van de redenen waarom ik geboeid blijf kijken naar het dagelijkse politiek theater, is dat de plotontwikkeling altijd weer sterker is dan je hem zelf had kunnen verzinnen. Geert Wilders trekt aan zijn stutten, niet op het moment waarop hij goed staat in de peilingen maar juist terwijl hij zakkende is.
Dat is al spannend maar wat zijn stap extra lading geeft, is dat het gaat over verantwoordelijkheid nemen. Door actie te nemen lijkt het of Geert Wilders de verantwoordelijkheid neemt. En dat is ook hoe hij het formuleert: “Ik neem niet langer de verantwoordelijkheid voor dit zooitje”, of woorden van die strekking.
Maar we weten allemaal dat er meer lagen in dit verhaal zitten.
De toon die Wilders bezigt, is die van een aanklager. Een hoge toon die moet verhullen dat hij zich als een slachtoffer gedraagt. Wilders zegt in feite: “Ik kan niet helpen dat het door mij beloofde allerstrengste asielbeleid er nog niet is, dat komt door de anderen. Ik kan niet werken met deze mensen en met dit systeem.”
Verantwoordelijkheid nemen of weglopen, is een thema dat wij, niet-politici, allemaal ook goed kennen. Want het gaat over omgaan met tegenslagen, verantwoordelijkheid nemen voor hoe iets is gegaan, dat je iets verkeerd zag en de kracht voelen om er anders naar te kijken, het anders te doen, anderen mee te krijgen, in plaats van tegen. En over de tegenovergestelde aandrang de boel erbij te laten zitten, de ander de schuld te geven. We komen dit thema voortdurend tegen, privé en op het werk.
Wilders’ lievelingsrol is die van de aanklager. Dat hij die gebruikt om zijn slachtofferrol te verhullen is een bekend patroon. Beide posities ‘Aanklager’ en ‘Slachtoffer’ zijn uitgewerkt in de Dramadriehoek van Stephen Karpman. Deze Amerikaanse psychiater (en TA analist) kwam hiermee in 1968. De Dramadriehoek draait om iemand bij wie de dingen niet lopen zoals hij wil en het akelige gekrakeel dat daaruit kan ontstaan.
De ongelukkige schiet naar de slachtofferrol (ik kan het niet helpen) of naar de aanklagerrol (het is jouw/jullie schuld) en kan ook heen en weer gaan. Daarnaast is er een redder (kom maar, ik ga je helpen) die afhankelijkheid creëert. Als de hulp van de redder niets oplevert en de ongelukkige nog steeds ongelukkig is, kan de redder zelf ook in de rol van de aanklager schieten (na alles wat ik voor je heb gedaan, doe jij zo). Vandaar de driehoek.
De essentie van de driehoek is dat de aanklager, het slachtoffer en de redder alle drie bezig zijn om verantwoordelijkheid te ontlopen.
Naast de Dramadriehoek heb je gelukkig ook de Winnaarsdriehoek. Deze is later, in 1990, ontwikkeld door Acey Choy, een Australische psycholoog, als positief alternatief. Deze driehoek draait in feite om verantwoordelijkheid te nemen.
Wat we zien zodra mensen verantwoordelijkheid gaan nemen, is dat alles in beweging komt. Het Slachtoffer wordt De Kwetsbare (ik zie dat het anders kan, kun je me helpen?). De Aanklager wordt De Assertieve (ik doe mee, dit zijn mijn grenzen daarbij). De Redder wordt De Begeleider die faciliteert maar de verantwoordelijkheid bij de ander laat (wat heb je nodig?).
Vanuit deze positie kan er weer iets worden opgebouwd. (Het stuk gaat verder na illustratie)
Door de twee driehoeken wordt duidelijk wat de Haagse omgangsvormen interessant maakt. Temidden van het absurde politieke theater hebben we vlagen van herkenning van situaties waar we allemaal wel eens in verzeild raken.
De tragiek is natuurlijk dat een heel land vast zit in de destructieve politieke relaties van de hoofdpersonen die er niet in slagen zichzelf uit de Dramadriehoek te worstelen. En dat wel even zo blijven. Kwetsbaarheid tonen en dus ook verantwoordelijkheid nemen voor wat niet is gelukt, geldt in de politiek doorgaans als zelfmoord. *
Laten we, in afwachting van betere, constructievere tijden in de Nederlandse politiek, zelf goed blijven kijken naar de situaties van stagnatie en tegenstellingen in ons eigen leven. Boek jij de progressie die je zou willen boeken in relaties privé en op je werk? Zie jij wie verantwoordelijkheid neemt en wie niet?
Door de brillen van Karpman én Choy op te zetten, kan iets dat vastzit er anders uit gaan zien.
* Zie vooral ook NRC dit weekend, waarin Jacinda Ardern het thema van de politiek en de kwetsbaarheid bespreekt thema naar aanleiding van haar boek ‘De nieuwe macht’. De voormalige Nieuw-Zeelandse premier die wereldwijd mensen boeide met haar afwijkende stijl van regeren, praat over de grote behoefte in deze wereld en juist ook in de politiek aan emphatisch leiderschap. Ze verwoordt het verband tussen kwetsbaar durven zijn en leiderschap tonen zo: ‘We hebben politici nodig die in contact staan met hun gevoel, en openstaan voor kritiek. Het idee dat deze leiders daardoor minder veerkrachtig zijn, is volgens mij niet juist.’
Heel goed! En de kwetsbare leider a la Jacinda is inspirerend.
Dank, Petra. Waardevol inzicht. Uit ervaring & betrokkenheid beschreven.